Waterpas

Een waterpas (zowel de als het waterpas) is een instrument dat wordt gebruikt om te bepalen of een vlak of lijn precies horizontaal of verticaal is. Het bijvoeglijk naamwoord waterpas betekent nauwkeurig horizontaal ("deze vloer is niet waterpas") of nauwkeurig verticaal ("deze paal staat niet waterpas"). Er bestaan ook waterpassen die een hoek van 45 graden vast kunnen stellen.

De constructie van het meetinstrument is zeer eenvoudig. Het heeft een starre, vlakke ondergrond en een gekromd doorzichtig buisje, de libel, op een luchtbel na gevuld met een gekleurde vloeistof (meestal ethanol). In het midden van dit buisje zijn twee streepjes aangebracht met een tussenruimte gelijk aan de afmeting van de luchtbel. Water is minder geschikt vanwege de uitzetting bij bevriezen. De naam waterpas is dus misleidend. Er is sprake van het meten van de richting van de zwaartekracht. Vloeistofoppervlakken in rust staan loodrecht op de richting van de zwaartekracht.

Als het waterpas op het te controleren oppervlak wordt geplaatst en de bel in het buisje staat tussen de streepjes, dan is de stand waterpas. De correcte werking van een waterpas wordt gecontroleerd door het waterpas op te stellen, af te lezen, een halve slag (180°) te draaien en opnieuw af te lezen. Geeft het waterpas in beide posities een gelijke stand (dat wil zeggen afwijking van de horizontaal) dan is het waterpas goed. Zijn de twee standen niet gelijk, dan kan de fout van de waterpas hersteld worden door met de stelschroefjes naast de libel het halve verschil weg te regelen. Het waterpas wordt veelvuldig gebruikt in de bouw voor het stellen van deuren, kozijnen, muren etc. Voor de grotere objecten gebruikt men dan een zogenaamde stelwaterpas, een waterpas van grotere lengte (ca. 180 cm). Ook in de installatietechniek gebruikt men het waterpas voor het opstellen van toestellen en aanleg van leidingen.

Er zijn ook laserwaterpassen. En landmeters hebben een soort verrekijker op een waterpas en kijken daarmee naar een baak in de verte. Beide soorten waterpassen staan op een statief dat in een horizontaal vlak rondgedraaid kan worden en hebben nog steeds afleesglaasjes met de libellen.